Victoria Karelia : Soul Clothing

Μία σπάνια συλλογή ελληνικών ενδυμασιών αναδεικνύει τη λαϊκή μας παράδοση μέσα από το πάθος μιας γυναίκας.

Στο κέντρο της Παλιάς Πόλης της Καλαμάτας, ένα διατηρητέο κτίριο φιλοξενεί μία από τις πληρέστερες συλλογές ελληνικών ενδυμασιών και κοσμημάτων, που κατασκευάστηκαν και φορέθηκαν από τα μέσα του 18ου αιώνα έως και το πρώτο μισό του 20ού. Πίσω από αυτό το μουσείο-κόσμημα στέκει εδώ και δεκαετίες η κυρία Βικτωρία Καρέλια. Η συλλέκτρια που με μεράκι, όραμα, πείσμα και σκληρή δουλειά κατάφερε να διαφυλάξει ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με την ελληνική ενδυμασία; Τι συναισθήματα και σκέψεις γεννήθηκαν τότε μέσα σας;

Όταν ήμουν νεαρή, έπεσε στα χέρια μου ένα χρυσοκέντητο κοντογούνι, οικογενειακό μας κειμήλιο και η εικόνα του χαράχτηκε βαθιά μέσα μου. Θα έλεγα ότι αυτό το κομψό και πολυτελές ένδυμα αποτέλεσε υποσυνείδητα την αρχή του ενδιαφέροντός μου για την ελληνική φορεσιά. Η πρώτη ολοκληρωμένη φορεσιά που απέκτησα ήταν μία ενδυμασία από την Επισκοπή Νάουσας που με συγκίνησε λόγω της εντυπωσιακής ομοιότητας του κεντήματος του πουκαμίσου της με το διάκοσμο των αυτοκρατορικών βυζαντινών ενδυμασιών. Ήταν σαν να ξεπήδησε από κάποιο βυζαντινό ψηφιδωτό.

Πότε ξεκίνησε η συλλεκτική δράση σας και με ποιον τρόπο τη συνθέσατε;

Ως ιδρυτικό μέλος και μετέπειτα πρόεδρος και έφορος Ιματιοθήκης του Λυκείου των Ελληνίδων Καλαμάτας, ασχολήθηκα από νέα με τη φορεσιά και διδάχθηκα πολλά από τους ειδικούς, όπως η Πόπη Ζώρα, ο Γιάννης Τσαρούχης, η Ιωάννα Παπαντωνίου κ.ά., τους οποίους γνώρισα προσωπικά. Πριν από πενήντα περίπου χρόνια, μπήκε μέσα μου το μικρόβιο του συλλέκτη. Στην αρχή αγόραζα φορεσιές από γνωστούς παλαιοπώλες, όπως τον Γιώργο Γκούτη, το Δημήτρη Ζούμα και την οικογένεια Γιαννούκου. Όταν όμως έγινε γνωστή η συλλεκτική μου δράση, αρκετοί άνθρωποι άρχισαν να με πλησιάζουν με δική τους πρωτοβουλία, προκειμένου να αγοράσω τις φορεσιές που είχαν στην κατοχή τους. Έτσι δημιουργήθηκε η συλλογή που βλέπουμε σήμερα.

Ποια ανάγκη σάς ώθησε στη δημιουργία του μουσείου-κοσμήματος της μεσσηνιακής πρωτεύουσας, όπου στεγάζεται η Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια»;

Για πολλά χρόνια, τα κομμάτια της συλλογής βρίσκονταν μέσα σε κουτιά στην αποθήκη του σπιτιού μου, και αυτό ήταν κάτι που κυριολεκτικά με βασάνιζε. Δεν μπορούσα να δεχθώ το γεγονός ότι δεν τα μοιραζόμουν με άλλους ανθρώπους και ότι η απόλαυση της ομορφιάς τους παρέμενε προσωπικό προνόμιο. Θα έλεγα, επομένως, ότι κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία του μουσείου ήταν η ανάγκη μου να επικοινωνήσω την αγάπη και τον θαυμασμό μου για τις ελληνικές ενδυμασίες και να επιστρέψω, κατά κάποιο τρόπο, στον κόσμο την κληρονομιά του λαού μας.

Τι περιλαμβάνει η συλλογή αυτού του μουσείου; Ξεναγήστε μας λίγο μέσα σε αυτό…

Η έκθεση περιλαμβάνει 80 περίπου πλήρεις φορεσιές, γυναικείες και ανδρικές, καθώς και έναν αριθμό χρυσοκέντητων επενδυτών και ένα σύνολο κοσμημάτων από όλες σχεδόν τις περιοχές της ηπειρωτικής και της νησιωτικής Ελλάδας. Ως προς τον τρόπο παρουσίασης των ενδυμασιών, έχει υιοθετηθεί η τυπολογική διάκριση της λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, η οποία βασίζεται στο κύριο ενδυματολογικό κομμάτι που χαρακτηρίζει κάθε φορεσιά και περιλαμβάνει τρεις βασικούς τύπους: τις φορεσιές με σεγκούνι (χοντρό μάλλινο πανωφόρι), τις φορεσιές με καβάδι (μακρύ ένδυμα) και τις φορεσιές με φουστάνι. Οι τρεις αυτοί τύποι φορεσιάς παρουσιάζονται στους τρεις ορόφους της έκθεσης αντίστοιχα, ξεκινώντας από το ισόγειο και προχωρώντας προς τα επάνω. Τους τρεις ορόφους συνδέει μία κοινή τριώροφη προθήκη με κινούμενα εκθέματα, που υποδηλώνει την αδιάκοπη επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους που φόρεσαν τους παραπάνω τύπους φορεσιών.

Γιατί είναι σημαντικό για έναν λαό να γνωρίζει τη λαϊκή παράδοση του τόπου του;

Γνωρίζοντας τη λαϊκή παράδοση του τόπου του, ο άνθρωπος κρατάει ζωντανή την επικοινωνία με το υποσυνείδητό του και τη σοφία που κρύβεται μέσα σε αυτό. Οι παραδόσεις ενός λαού δεν είναι ούτε προλήψεις ούτε μεταμφιεσμένη επιστήμη μιας παλαιότερης εποχής. Κρύβει πανανθρώπινες αλήθειες που έχουν σχέση με τον τρόπο που ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο και γίνεται ένα με αυτόν.

Στο μουσείο φιλοξενούνται τοπικές λαϊκές φορεσιές από όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Ποιες είναι οι πιο εντυπωσιακές; Ποιες σας συγκινούν περισσότερο;

Τα πρώτα χρόνια με εντυπωσίαζαν τα χρυσοκέντητα και τα αστικά ενδύματα των αρχών του 20ού αιώνα, των οποίων η ομορφιά ήταν πιο εύγλωττη και πιο κοντά στα δικά μου βιώματα. Σιγά σιγά, όμως, εκτίμησα τα υφαντά και τα μάλλινα, εν μέρει επειδή με συγκίνησαν οι άνθρωποι που έφτιαχναν μόνοι τους τα ρούχα τους έχοντας μία ενστικτώδη αίσθηση της κομψότητας και των χρωματικών συνδυασμών. Έτσι, θα έλεγα ότι προτιμώ τις φορεσιές των νομαδικών πληθυσμών (των Σαρακατσάνων, των Βλάχων κ.λπ.), ίσως γιατί έχω κι εγώ βλάχικη καταγωγή από την πλευρά του πατέρα μου. Ωστόσο, είναι αλήθεια ότι κάθε ελληνική φορεσιά έχει κάτι που την κάνει μοναδική και δεν θα ήθελα να αδικήσω καμία.

 Τι βλέπετε όταν κοιτάζετε μία ελληνική φορεσιά;

Με εντυπωσιάζει πρωτίστως το κόψιμο και η εφαρμογή αυτών των ρούχων επάνω στον γυναικείο κορμό, αλλά και οι αναπάντεχοι συνδυασμοί υφών και χρωμάτων. Στο Λύκειο των Ελληνίδων βλέπουμε συχνά γυναίκες να μεταμορφώνονται φορώντας μία φορεσιά, να γίνονται μεγαλοπρεπείς, να αποκτούν άλλη υπόσταση και βάρος. Συχνά, αναρωτιέμαι πώς ήταν δυνατόν σε απομονωμένες περιοχές, στα τέλη του προπερασμένου ή στις αρχές του περασμένου αιώνα, οι άνθρωποι να έχουν τέτοια καλαισθησία και ενδυματολογική αντίληψη.

Έχετε πει πως «Οι άνθρωποι που έφτιαξαν και φόρεσαν αυτές τις φορεσιές δεν είχαν τις δικές µας γνώσεις ή τα δικά µας µέσα, όμως ο εσωτερικός τους κόσμος ήταν πιο τακτοποιημένος από τον δικό µας». Τι εννοούσατε με αυτό;

Οι άνθρωποι αυτοί ήταν απλοϊκοί, ζούσαν ωστόσο τη ζωή τους με τρόπο παραδοσιακό, δηλαδή γήινο. Ο κύκλος της ζωής, οι εποχές, οι γιορτές, τα έθιμα, το τραγούδι και ο χορός, τίποτα δεν ήταν τυχαίο. Οι άνθρωποι παρέμεναν συντονισμένοι με τον ρυθμό του κόσμου και σέβονταν τους νόμους της φύσης και της κοινωνικής συνύπαρξης. Σήμερα τα έχουμε χάσει όλα αυτά, η ζωή μας είναι ρηχή και επίπεδη, καταστρέφουμε το περιβάλλον μας, περιφρονούμε τους συνανθρώπους μας, πάσχουμε από μοναξιά και αλλοτρίωση.

Υπάρχουν πράγματα, καταστάσεις, ακόμη και μυστικά, που μπορεί να αποκαλύψει μία φορεσιά;

Η φορεσιά αποκαλύπτει την κοινωνική κατάσταση της γυναίκας (ή του άντρα) που τη φορά. Φανερώνει την οικονομική της επιφάνεια ανάλογα με την ποιότητα των υλικών ή τον αριθμό των εξαρτημάτων και των κοσμημάτων της, την οικογενειακή της κατάσταση, αν είναι αρραβωνιασμένη, παντρεμένη, αν έχει παιδιά ή αν είναι χήρα, ανάλογα με τον τρόπο που φορά τη φορεσιά, τον ιδιαίτερο τόπο καταγωγής της, ανάλογα με τη φορεσιά ή τις επιμέρους λεπτομέρειές της κ.λπ. Επίσης, η φορεσιά κρύβει πολλά σύμβολα π.χ. γονιμότητας και αποτροπαϊκά στοιχεία π.χ. κατά της βασκανίας. Σε γενικές γραμμές, η φορεσιά είναι ένας ολόκληρος οπτικός κώδικας επικοινωνίας και αναγνώρισης.

Ποια είναι η χρησιμότητα της λαϊκής παράδοσης για τις νεότερες γενιές;

Μέσα από την εξοικείωση με την παράδοση, οι νεότερες γενιές αποκτούν συναίσθηση του τόπου, του χρόνου και της ιστορίας τους, συναίσθηση της προέλευσης και του προορισμού τους. Ο πρωταρχικός αυτός αυτοσεβασμός πιστεύω ότι τους βοηθά να πατούν γερά στη γη, να στέκονται στα πόδια τους και να αντιμετωπίζουν κάθε δυσκολία με υπομονή και δύναμη.

_____________________________
INTERVIEW : ROMINA XYDA
PHOTOS : THE VICTORIA G. KARELIAS COLLECTION OF TRADITIONAL GREEK COSTUMES