THE SACRED MOUNTAIN

Δωρικός, επιβλητικός, τραχύς και αγέρωχος, ζωσμένος με μύθους, ο Ψηλορείτης είναι η ίδια η μυστική ψυχή της Κρήτης.

Στο κέντρο του νησιού, η οροσειρά της Ίδης ή, αλλιώς, ο Ψηλορείτης στέκει ακοίμητος, πέτρινος γίγαντας, εδώ και αιώνες, διαφεντεύοντας το μέρος με την άγρια ομορφιά του: δάση βαθύσκιωτα εναλλάσσονται με γυμνές πλαγιές, πηγές, λίμνες, φαράγγια και μυστικές σπηλιές, μικρά οροπέδια και αλπικές ζώνες, όπου βρίσκουν καταφύγιο αίγαγροι, γυπαετοί και γεράκια. Λόγω της μοναδικής βιοποικιλότητάς του, το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη είναι ενταγμένο εδώ και χρόνια στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων που προστατεύονται από την UNESCO.

Οι Μινωίτες θεωρούσαν το βουνό ιερό, αφού, πάνω στον Ψηλορείτη, βρίσκεται το Ιδαίον Άντρον, η περίφημη «Βηθλεέμ της αρχαιότητας». Το λίκνο του Κρηταγενούς Δία. Ίχνη ανθρώπινης παρουσίας ανιχνεύονται στο «Σπήλιο» ήδη από την 4η χιλιετία π.Χ. Η ανάβασή μας στο βουνό έχει ως αφετηρία την Αξό –ένα από τα πιο γραφικά χωριά του Μυλοποτάμου, στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη, μεταξύ Ρεθύμνου και Ηρακλείου. Χτισμένη αμφιθεατρικά –σχεδόν πάνω στην αρχαία δωρική Όαξο, ερείπια της οποίας σώζονται μέχρι σήμερα–, η Αξός «κρέμεται» πάνω στην πλαγιά και από εκεί αγναντεύει μια καταπράσινη κοιλάδα με ελαιώνες, αμπέλια και περιβόλια. Αξίζει να επισκεφτείτε μερικές από τις 9 βυζαντινές εκκλησιές της με τις σωζόμενες, αριστουργηματικές τοιχογραφίες και τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά. Το χωριό διαθέτει και Μουσείο Ξυλογλυπτικής.

Από την Αξό θα προχωρήσετε προς τα Ζωνιανά – άλλο ένα «κεφαλοχώρι» του Μυλοποτάμου. Βορειοανατολικά του χωριού, βρίσκεται το περίφημο Σπήλαιο Σφεντόνη ή του Σφεντόνη η Τρύπα, ίσως το πιο όμορφο, επισκέψιμο σπήλαιο της Κρήτης, με πλούσιο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Με αφετηρία τα Ζωνιανά, θα κινηθείτε νότια και δυτικά προς το Δαμόθι – ένα από τα πιο ψηλά οροπέδια της Κρήτης. Σημειωτέον, η ονομασία «Δαμόθι» έχει –όπως όλα, σχεδόν, τα τοπωνύμια του Ψηλορείτη– μινωική προέλευση, που δεν άλλαξε στο πέρασμα του χρόνου. Ουσιαστικά, η περιοχή είναι προσβάσιμη μόνο όταν λιώνουν τα χιόνια, προς το τέλος της άνοιξης, οπότε και είναι ολάνθιστη από κρόκους.

Η διαδρομή στην ορεινή «καρδιά» του Ψηλορείτη είναι σπαρμένη με μαντριά και μιτάτα (οι παραδοσιακές κατοικίες βοσκών από ξερολιθιά, με κυκλικό, θολωτό σχήμα), που υποδεικνύουν τον διαχρονικό, κτηνοτροφικό χαρακτήρα της περιοχής.

Στα ανατολικά, τα Ανώγεια Μυλοποτάμου, η μυστικιστική «Άνω Γη» του Ψηλορείτη, είναι άλλος ένας τόπος ιερός, που γέννησε αρχαίους θεούς αλλά και νεότερους ήρωες, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό το φημισμένο, ορεινό χωριό, γενέτειρα των Ξυλούρηδων, του Βασίλη Σκουλά και άλλων σπουδαίων μουσικών, αποτελεί έναν πυρήνα της κρητικής παράδοσης που είναι ακόμα ζωντανός και παρών–στην ιδιότυπη διάλεκτο, στις φορεσιές, στη μουσική της λύρας, την αρχιτεκτονική, τον διάκοσμο ή στα αριστουργήματα που  φτιάχνουν στον αργαλειό οι ξακουστέςΑνωγειανές υφάντρες. Δείγματά τους μπορείτε να θαυμάσετε στο ντόπιο Λαογραφικό Μουσείο Τέχνης.

Αφού εξερευνήσετε τις γειτονιές των Ανωγείων (το Αρμί, το γραφικό Μετόχι, το Περαχώρι με το σπίτι του Νίκου Ξυλούρη), πάρτε τον ανηφορικό δρόμο που θα σας οδηγήσει στη Ζώμινθο. Στον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο της, ανακαλύφθηκε το 1982 μια ολόκληρη μινωική εγκατάσταση, με 80 αίθουσες και αμέτρητα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, που σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Προχωρώντας στα ενδότερα του Ψηλορείτη, με προορισμό το οροπέδιο της Νίδας, θα διακρίνετε στα ανατολικά την κορυφή του Σκίνακα, με το ομώνυμο Αστεροσκοπείο – ένα από τα καλύτερα εξοπλισμένα στον κόσμο, αναλογικά με το μέγεθός του.

Αξίζει μια επίσκεψη ως εκεί ή μέχρι το κοντινό εκκλησάκι του Αγίου Υακίνθου, που χτίστηκε έτσι ώστε να μοιάζει με μιτάτο και είναι αφιερωμένο στον ορθόδοξο προστάτη άγιο των ερωτευμένων. Στο μοναδικό, πέτρινο θέατρό του, οργανώνονται κάθε τέλος Ιουλίου τα «Υακίνθεια» – σπουδαίες γιορτές πολιτισμού, γνωστές σε όλη την Ελλάδα.

_____________________________________
TEXT : KALLIA KASTANI
PHOTOS : PERIKLES MERAKOS