Urban Elegance
Από τον Άγιο Θεράποντα ως την εξοχική Σουράδα, την Ακλειδιού, τον Μακρύ Γιαλό, το Κιόσκι και τη Βαρειά, τα υπέροχα αρχοντικά της Μυτιλήνης σε ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο.
Στα γραπτά του Οδυσσέα Ελύτη, η πατρίδα του, η Λέσβος, με τα κόκκινα, εύφορα χώματα που γεννούν και τρέφουν –ανθρώπους, ζώα, αμπέλια, πεύκα, εκατομμύρια λιόδεντρα– αναδύεται ως ένας τόπος ποιητικός και ονειρικός. Μέρος του ονείρου είναι και τα περίφημα αρχοντικά της Μυτιλήνης, «γέννημα» μιας περιόδου πρωτοφανούς οικονομικής ακμής, που έχει τις ρίζες της πίσω στον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα.



Τότε, χάρη –κυρίως– στη βιομηχανική επανάσταση που εγκαινιάζουν στο νησί τα σύγχρονα, ατμοκίνητα ελαιοτριβεία, η παραγωγή και το εμπόριο λαδιού εκτινάσσονται. Παράλληλα, αναπτύσσεται η σαπωνοποιία, η βιομηχανία, η ναυσιπλοΐα. Το λιμάνι της Μυτιλήνης εξελίσσεται σε μέγα διαμετακομιστικό κέντρο, τα «μπάρκα» φεύγουν φορτωμένα για Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Μασσαλία, Τεργέστη.


Πλήθος προξενικών αρχών, τραπεζών, εμπορικών οίκων κάνουν την εμφάνισή τους – το χρήμα κινείται. Το ίδιο και οι άνθρωποι. Το 1905, αν και ο πληθυσμός της Μυτιλήνης δεν ξεπερνά τους 17.000 κατοίκους, η πόλη διαθέτει –μεταξύ άλλων– ένα τριώροφο ξενοδοχείο, 26 εστιατόρια, 2 κινηματογράφους, 2 θέατρα, εμπορικό επιμελητήριο, νοσοκομείο και γαλλικό σχολείο. Έτσι, κάπως, συγκροτείται ένα αρχοντο-αστικό στρώμα βιομηχάνων, εφοπλιστών, μεγαλεμπόρων, τραπεζιτών, γαιοκτημόνων, αλλά και Λεσβίων της διασποράς, με συσσωρευμένο πλούτο και εκλεπτυσμένο γούστο.

Η αστική τάξη της εποχής χαρακτηρίζεται από το «άνοιγμα» προς τη Δύση, που την τροφοδοτεί με νέες αξίες και αισθητικά «ρεύματα» – κάτι που αποτυπώνεται στον τρόπο ζωής, στην τέχνη, στην αρχιτεκτονική. Ως σύμβολα κύρους, αλλά κι επίδειξης πλούτου των ιδιοκτητών τους, τα αρχοντικά της Μυτιλήνης φέρουν πολλά ευρωπαϊκά στοιχεία – «δάνεια» από μπαρόκ, ροκοκό, νεογοτθικό, αναγεννησιακό, νεοκλασικό στιλ ή έναν συνδυασμό των παραπάνω. Υπέροχες εξοχικές επαύλεις, μέγαρα με μεγάλους, φροντισμένους, κήπους, πολυώροφα κτίσματα με πύργους, μαρμάρινες διακοσμήσεις, κίονες, αετώματα, σκάλες, ζωγραφιστά ταβάνια, τοιχογραφίες και «σαχνισιά», περιγράφουν το «χρυσό όνειρο» μιας πολιτείας πλούσιας, ανέμελης και κοσμοπολίτισσας. Με μεγαλοαστές κυρίες που ταξιδεύουν ως το Παρίσι και τη Βιέννη, για να αγοράσουν έπιπλα, πίνακες, σερβίτσια, πιάνα με ουρά και πορσελάνες με το μονόγραμμά τους. Ή ως την Πόλη, για να πάρουν μόνο ένα καπέλο!


Το αρχοντικό Αλεπουδέλλη –ή αλλιώς το «αρχοντικό του Ελύτη», όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι– είναι ένα από τα μέγαρα με μεγάλη ιστορία. Γόνος εύπορης οικογένειας (του βιομήχανου-σαπωνοποιού Παναγιώτη Αλεπουδέλλη και της Μαρίας Βρανά, κόρης μεγαλέμπορου λαδιού, από το Παπάδο) ο νομπελίστας ποιητής συνήθιζε να περνάει τα καλοκαίρια του στη Μυτιλήνη, στο εξοχικό του θείου του, Θρασύβουλου Αλεπουδέλλη, στη Σουράδα – ένα κομψό παραθαλάσσιο νεοκλασικό του 1910, στο οποίο έχουν, επίσης, φιλοξενηθεί προσωπικότητες όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο ναύαρχος Κουντουριώτης, ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Ανδρέας Εμπειρίκος, που ήταν στενός φίλος του Ελύτη.

Χτισμένο το 1927, στις όχθες του ποταμού της Αλυσίδας, το επιβλητικό αρχοντικό του Αλέξανδρου Βοστάνη –γόνου μιας παλιάς οικογένειας γαιοκτημόνων και προεστών της Μυτιλήνης– ξεχωρίζει για την αρμονία των γραμμών του. Λέγεται πως η ανέγερσή του κόστισε 9.000 χρυσές λίρες Αγγλίας.


Κοντά στον ποταμό βρίσκεται και το αρχοντικό του Λουκά Γούτου, γόνου, επίσης, μιας παλιάς μυτιληνιάς οικογένειας, που απέκτησε μεγάλη περιουσία από το εμπόριο. Η ανέγερση του μεγάρου κράτησε 2 χρόνια (1909-1911) και έγινε σε σχέδια του περίφημου αρχιτέκτονα Ιγνάτιου Βαφειάδη στα πρότυπα του στιλ Second Empire, αν και ο διάκοσμος είναι έργο Σμυρνιών ζωγράφων.


Χτισμένη σε μια έκταση περίπου 20 στρεμμάτων, στη θέση Ακρωτήρι, η θερινή κατοικία του γιατρού Μιχαήλ Σουρλάγκα υπογράμμιζε την επιφανή κοινωνική του θέση – άλλωστε, η οικογένεια Σουρλάγκα διέθετε ένα από τα μεγαλύτερα βυρσοδεψεία των Βαλκανίων.


Τέλος, το εντυπωσιακό, νεογοτθικό αρχοντικό του Απόστολου Ευστρατίου –ο περίφημος «Κόκκινος Πύργος» της Μυτιλήνης– χτίστηκε το 1905, πιθανότατα σε σχέδια ξένου αρχιτέκτονα και με χρήματα της προίκας, από το γάμο του ιδιοκτήτη με τη Μερόπη Χριστοφίδη, κόρη πλούσιου εμπόρου της διασποράς: 30.000 χρυσές λίρες! Καμιά υπερβολή δεν ήταν αρκετή γι’ αυτό – ακόμα και τα περίφημα, κόκκινα τούβλα του Πύργου είχαν γίνει παραγγελία στη Μασσαλία.
_______________________________________
TEXT : KALLIA KASTANI
PHOTOS : PERIKLIS MERAKOS
YOU MAY ALSO LIKE
WHERE OUZO REIGNS
Life in Colour
The Boiler Whistles Again