A Nautical Heritage

Μια ατελείωτη ιστορία, μια αυθεντική ελληνική παράδοση που επιμένει να αντιστέκεται στο πέρασμα του χρόνου, ζωντανεύει στον ταρσανά του Αγίου Ισίδωρου στη Σάμο.

Παροπλισμένα εργαλεία, εγκαταλελειμμένα κτίσματα, παλιά σκαριά, παρατημένα και γυμνά στον ήλιο, στέκουν ως λείψανα περασμένων εποχών, όταν η ατμόσφαιρα δονούνταν από ναυτικά συνθήματα: «βίρα», «λάσκα», «αγάντα» και «φόρα βόλτα» – η τελευταία προσταγή ήταν αυτή που οδηγούσε το ολοκληρωμένο σκάφος στη θάλασσα. Ωστόσο, η έντονη μυρωδιά ξύλου και διαλυτικού, τα σύννεφα από πριονίδι, τα νέα σκαριά που δεν έχουν ακόμα σχηματιστεί, δείχνουν πως η ιστορία συνεχίζεται, ίσως χωρίς την αίγλη του παρελθόντος, αλλά πάντα με νότες από θαλασσινή αύρα και άρωμα πεύκου, με στόχο το ταξίδι.

Η Σάμος υπήρξε σημαντικό ναυτικό και ναυπηγικό κέντρο του Αιγαίου από την αρχαϊκή εποχή. Η νεότερη περίοδός της ξεκίνησε περίπου το 1720, όταν ναυπηγήθηκε το πρώτο σκαρί στον Μαραθόκαμπο. Όρμοι και λιμανάκια του νησιού απέκτησαν τους  δικούς τους ταρσανάδες, όλοι τους φημισμένοι για τα καλά κι ανθεκτικά ξύλινα σκάφη τους από σαμιώτικο πεύκο. Ο ταρσανάς του Αγίου Ισίδωρου είναι σήμερα ο μοναδικός στο νησί που συνεχίζει αυτή τη μακραίωνη παράδοση και ένα από τα παλαιότερα ενεργά παραδοσιακά ναυπηγεία στην Ελλάδα. 

Σε μια καταπράσινη τοποθεσία κοντά στη θάλασσα, τα εγκαταλελειμμένα σκαριά και κτίρια αφηγούνται ιστορίες για καΐκια φορτωμένα με αμπέλια, κρασιά και δέρματα που όργωναν το Αιγαίο, στηρίζοντας ολόκληρη την οικονομία του νησιού. Είναι «ποτισμένα» με το μεράκι αυτοδίδακτων καραβομαραγκών, οι οποίοι ήταν συγχρόνως μάστορες και ναυτικοί κι αντιμετώπιζαν κάθε σκαρί σαν ένα ακόμη παιδί, που με υπευθυνότητα και σκληρή χειρωνακτική εργασία έστελναν με την ευχή να αντέξει στα κύματα. 
Ο ταρσανάς αποτελούσε ζωτικό κομμάτι της τοπικής κοινωνίας. Είχε τη δική του γλώσσα και τους δικούς του θρύλους. Οι δεισιδαιμονίες τηρούνταν ευλαβικά κατά τη διαδικασία κατασκευής, με τον ήλιο πάντα καταπρόσωπο, ώστε να μην πέφτουν σκιές μέσα στο σκάφος. 

Ιδιαίτερη γιορτή ήταν η τελετή καθέλκυσης κάθε νέου σκαριού, που συνοδευόταν από αγιασμό και γλέντι με μουσικά όργανα. Οι χοροί δεν κράτησαν. Από τις αρχές του 20ού αιώνα, η αντικατάσταση των ξύλινων σκαφών από σιδερένια, αργότερα και πλαστικά, και η βιομηχανοποίηση έθεσαν τέλος στην ακμή των παραδοσιακών ναυπηγείων. Οι περισσότεροι ταρσανάδες στην Ελλάδα έχουν πλέον ερημώσει, η τέχνη του καραβομαραγκού έχει από το 2013 γίνει κομμάτι της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ωστόσο όσο υπάρχουν τεχνίτες η τελευταία «φόρα βόλτα» δεν έχει ακουστεί ακόμα. 

______________________________________
TEXT : CHRISTINA KATSANTONI
PHOTOS : PERIKLES MERAKOS